حضرت معصومه (جایگاه)

---

حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها)، دختر امام موسی کاظم (علیه‌السلام)، یکی از بانوان با فضیلت و با شخصیت خاندان اهل بیت (علیهم‌السّلام) می‌باشد. در این نوشتار به برخی از فضائل و جایگاه والای آن حضرت با توجه به روایات، خواهیم پرداخت.

۱ - مقدمه

---

حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) دختر هفتمین امام شیعیان است. این بانو علاوه بر شرافت خانوادگی، فضائل فردی فراوانی هم دارد. شیخ عباس قمی (ره) می‌نویسد: برحسب آنچه به ما رسیده، افضل دختران امام کاظم (علیه‌السلام)، سیده جلیله معظمه فاطمه، معروف به حضرت معصومه است.

۲ - فضائل حضرت معصومه

---

در این نوشته کوتاه، مختصری از فضائل این بانوی گرانقدر تقدیم می‌گردد.

۲.۱ - پاداش زائران حضرت معصومه

بر اساس دسته‌ای از روایات، کسی که حضرت معصومه (علیهاالسّلام) را با معرفت زیارت کند، بهشت پاداش اوست. جالب آنکه مطابق برخی از این احادیث، زائر این بانو، نه تنها استحقاق جنت را دارد بلکه بهشت بر او واجب می‌شود.
پاره‌ای از این روایات در منابع متقدم امامیه و برخی هم در منابع متاخر بازتاب داشته است. اینک متن چند مورد از روایات را ذکر خواهیم کرد.

۲.۱.۱ - روایت یکم

حَدَّثَنَا اَبِی وَ مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَی بْنِ الْمُتَوَکِّلِ رَضِی اللَّهُ عَنْهُ قَالا حَدَّثَنَا عَلِی بْنُ اِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ اَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ سَعْدٍ قَالَ: سَاَلْتُ اَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا ع عَنْ زِیارَةِ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع فَقَالَ مَنْ‌ زَارَهَافَلَهُ الْجَنَّةُ.
سعد بن سعد گوید: از امام رضا (علیه‌السّلام) درباره زیارت قبر فاطمه دختر موسی بن جعفر (در شهر قم) سؤال کردم. فرمود هر کس او را زیارت کند بهشت برای او است‌.

۲.۱.۲ - روایت دوم

حَدَّثَنِی اَبِی وَ اَخِی وَ الْجَمَاعَةُ عَنْ اَحْمَدَ بْنِ اِدْرِیسَ وَ غَیرِهِ عَنِ الْعَمْرَکِی بْنِ عَلِی الْبُوفَکِی عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنِ ابْنِ الرِّضَا ع قَالَ: مَنْ زَارَقَبْرَ عَمَّتِی بِقُمَ‌ فَلَهُ‌ الْجَنَّة.
از امام جواد (علیه‌السّلام) روایت شده است: هر کس عمه‌ام را در قم زیارت کند، پاداش او بهشت است.

۲.۱.۳ - روایت سوم

تَارِیخُ قُمَّ لِلْحُسَینِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقُمِّی بِاِسْنَادِهِ عَنِ الصَّادِقِ ع قَالَ: اِنَّ لِلَّهِ حَرَماً وَ هُوَ مَکَّةُ وَ لِرَسُولِهِ حَرَماً وَ هُوَ الْمَدِینَةُ وَ لِاَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ حَرَماً وَ هُوَ الْکُوفَةُ وَ لَنَا حَرَماً وَ هُوَ قُمُّ وَ سَتُدْفَنُ فِیهِ امْرَاَةٌ مِنْ وُلْدِی تُسَمَّی فَاطِمَةَ مَنْ زَارَهَا وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ.
وَ بِسَنَدٍ آخَرَ عَنْهُ ع‌ اَنَّ زِیارَتَهَا تَعْدِلُ الْجَنَّة.
حسین بن محمد قمی در کتاب تاریخ قم با سند خود از امام صادق (علیه‌السّلام) آورده است: همانا برای خداوند حرمی است و آن مکه است و برای رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) حرمی است و آن مدینه است و برای امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) حرمی است و آن کوفه است و برای ما اهل‌بیت حرمی است و آن شهر قم است. همانا بانویی از فرزندانم در آن سرزمین دفن می‌شود که نامش فاطمه است هر که او را زیارت کند بهشت بر او واجب می‌شود.
مولف، با سند دیگر از امام صادق (علیه‌السّلام) آورده است: زیارت فاطمه معصومه (علیهاالسّلام) برابر با بهشت است.

۲.۱.۴ - روایت چهارم

رَاَیتُ فِی بَعْضِ کُتُبِ الزِّیارَاتِ حَدَّثَ عَلِی بْنُ اِبْرَاهِیمَ عَنْ اَبِیهِ‌ عَنْ سَعْدٍ عَنْ عَلِی بْنِ مُوسَی الرِّضَا ع قَالَ قَالَ: یا سَعْدُ عِنْدَکُمْ لَنَا قَبْرٌ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَبْرُ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُوسَی ع قَالَ نَعَمْ مَنْ زَارَهَا عَارِفاً بِحَقِّهَا فَلَهُ الْجَنَّةُ...
علامه مجلسی می‌فرماید: در برخی کتاب‌های زیارت دیدم علی بن ابراهیم از پدرش و او از سعد و او از امام رضا (علیه‌السّلام) روایت کرد: امام رضا (علیه‌السّلام) فرمود: ‌ای سعد، نزد شما قبری از ما اهل بیت است. گفتم: فدایت شوم، آیا مقصود قبر فاطمه دختر امام کاظم (علیه‌السّلام) است؟ فرمود: بله. هر که او را با معرفت زیارت کند بهشت پاداش اوست.

۲.۲ - مقام شفاعت

بر پایه برخی روایات، حضرت معصومه (علیهاالسّلام) دارای مقام شفاعت است. به نظر می‌آید روایات بخش پیشین که ثواب زیارت این بانو را بهشت قرار می‌داند، می‌تواند موید این مطلب باشد بدان معنا که شفاعت این بانوی گرانقدر برای زائران عارف خود موجب ورود آنان به بهشت خواهد شد. البته این مطلب بدان معنا نیست که شفاعت ایشان تنها منحصر به زائران شان می‌باشد، بلکه بدین معناست که زائران ایشان در درجه اول هستند.
مقام شفاعت حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) در برخی روایات وارد شده است که در این مجال به ذکر دو مورد می‌پردازیم.

۲.۲.۱ - زیارتنامه حضرت

بنا به گزارش علامه مجلسی متن این زیارتنامه در برخی کتاب‌های زیارت توسط علی بن ابراهیم از پدرش ابراهیم بن‌ هاشم از سعد و او از امام رضا (علیه‌السلام)، به ثبت رسیده است. متن آن چنین است:
...قَالَ: یا سَعْدُ عِنْدَکُمْ لَنَا قَبْرٌ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَبْرُ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُوسَی ع قَالَنَعَمْ مَنْ زَارَهَا عَارِفاً بِحَقِّهَا فَلَهُ الْجَنَّةُ فَاِذَا اَتَیتَ الْقَبْرَ فَقُمْ عِنْدَ رَاْسِهَا مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةِ وَ کَبِّرْ اَرْبَعاً وَ ثَلَاثِینَ تَکْبِیرَةً وَ سَبِّحْ ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ تَسْبِیحَةً وَ احْمَدِ اللَّهَ ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ تَحْمِیدَةً ثُمَّ قُلِ... یا فَاطِمَةُ اشْفَعِی لِی فِی الْجَنَّةِ فَاِنَّ لَکِ عِنْدَ اللَّهِ شَاْناً مِنَ الشَّاْنِاللَّهُمَّ اِنِّی اَسْاَلُکَ اَنْ تَخْتِمَ لِی بِالسَّعَادَةِ فَلَا تَسْلُبَ مِنِّی مَا اَنَا فِیهِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ اِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِی الْعَظِیمِ اللَّهُمَّ اسْتَجِبْ لَنَا وَ تَقَبَّلْهُ بِکَرَمِکَ وَ عِزَّتِکَ وَ بِرَحْمَتِکَ وَ عَافِیتِکَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ اَجْمَعِینَ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً یا اَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.

در برخی کتاب‌های زیارت دیدم علی بن ابراهیم از پدرش و او از سعد و او از امام رضا (علیه‌السّلام) روایت کرد: امام رضا (علیه‌السّلام) فرمود: ‌ای سعد، نزد شما قبری از ما اهل بیت است. گفتم: فدایت شوم، آیا مقصود قبر فاطمه دختر امام کاظم (علیه‌السّلام) است؟ فرمود: بله. هر که او را با معرفت زیارت کند بهشت پاداش اوست. آنگاه که نزد قبر رفتی، بالای سر او، روبروی قبله بایست، ۳۴ مرتبه الله اکبر، ۳۳ مرتبه سبحان الله و ۳۳ مرتبه الحمد لله بگو. سپس بگو: .... ‌ای فاطمه (معصومه) برای من در بهشت شفاعت کن همانا برای تو در پیشگاه خداوند متعال منزلتی بزرگ است. خداوندا؛ از تو می‌خواهم که سرانجام کارم را به سعادت ختم کنی و از من آن (ایمان و معتقدات) را که در آن هستم نگیر. لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ اِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِی الْعَظِیمِ. خدایا دعاهایمان را به اجابت برسان و آن را به بزرگواری خودت بپذیر. درود خدا و سلامش بر محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و خاندان او. یا اَرْحَمَ الرَّاحِمِین.

۲.۲.۲ - روایت امام صادق

قاضی نور الله شوشتری در کتاب مجالس المؤمنین به نقل از امام صادق چنین می‌نویسد: روی عن الصادق (علیه‌السّلام) انه قال: ان لله حرما وهو مکة، الا ان لرسول الله حرما وهو المدینة، الا وان ل امیرالمؤمنین حرما وهو الکوفة، الا وان قم الکوفة الصغیرة. الا ان للجنة ثمانیة ابواب ثلاثة منها الی قم، تقبض فیها امراة من ولدی اسمها فاطمة بنت موسی، وتدخل بشفاعتها شیعتی الجنة باجمعهم.
از امام صادق (علیه‌السّلام) روایت شده است که همانا برای خداوند حرمی است و آن مکه است و برای رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) حرمی است و آن مدینه است و برای امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) حرمی است و آن کوفه است، آگاه باشید قم کوفه کوچک است. بهشت ۸ درب دارد که سه درب آن به قم باز می‌شود، بانویی از فرزندانم در آن سرزمین از دنیا می‌رود که نامش فاطمه دختر موسی است، با شفاعت او تمامی شیعیانم وارد بهشت می‌شوند.

۲.۳ - محدثه بودن

نام مبارک حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) زینت‌بخش سند تعدادی از روایات است. جالب است روایاتی را که از این بانو در منابع گرد آمده، پیرامون مسائل اعتقادی، و اختصاصاً در رابطه با امامت امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) و تبیین جایگاه بلند اهل بیت (علیهم‌السّلام) و پیروانشان است.

۲.۳.۱ - حدیث غدیر و منزلت

(روایة ست فواطم احداهن عن الاخری) ..... حدثتنا فاطمة بنت علی بن موسی الرضی حدثتنی فاطمة و زینب و ام کلثوم بنات موسی بن جعفر قلن حدثتنا فاطمة بنت جعفر بن محمد الصادق قالت حدثتنی فاطمة بنت محمد بن علی حدثتنی فاطمة بنت علی بن الحسین حدثتنی فاطمة وسکینة ابنتا الحسین بن علی عن‌ام کلثوم بنت فاطمة بنت رسول الله صلی الله علیه وسلم عن فاطمة بنت رسول الله صلی الله علیه و آله قالت: انسیتم قول رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) یوم غدیر خم من کنت مولاه فعلی مولاه وقوله (علیه‌السّلام) لعلی انت منی بمنزلة‌ هارون من موسی علیهما السلام.

مؤلف با سلسله سند خود نقل می‌کند از... حضرت فاطمه معصومه (سلام‌الله‌علیها)، زینب و‌ ام کلثوم دختران امام کاظم (علیه‌السّلام) از فاطمه دختر امام صادق (علیه‌السّلام) از فاطمه دختر امام باقر (علیه‌السّلام) از فاطمه دختر امام سجاد (علیه‌السّلام) از فاطمه و سکینه دختران امام حسین (علیه‌السّلام) از‌ ام کلثوم دختر فاطمه‌ زهرا (سلام‌الله‌علیها) و او از مادرش فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) نقل کرد که فرمود: آیا سخن رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را در غدیرخم که فرمود: هر که را من مولای اویم علی مولای اوست و کلام دیگرش که به علی (علیه‌السّلام) فرمود: تو نسبت به من همانند‌ هارون نسبت به موسی هستی، فراموش کردید؟.

۲.۳.۲ - دوستی آل محمد

اللؤلؤة المثنیة فی الآثار المعنعنة المرویة: روی السید محمّد الغماری الشافعی فی کتابه: عن فاطمة بنت الحسین الرضوی عن فاطمة بنت محمّد الرضوی عن فاطمة بنت ابراهیم الرضوی عن فاطمة بنت الحسن الرضوی عن فاطمة بنت محمّد الموسوی عن فاطمة بنت عبد اللّه العلوی عن فاطمة بنت الحسن الحسینی عن فاطمة بنت ابی‌هاشم الحسینی عن فاطمة بنت محمّد بن احمد بن موسی المبرقع عن فاطمة بنت احمد بن موسی المبرقع عن فاطمة بنت موسی المبرقع عن فاطمة بنت الامام ابی الحسن الرضا (علیه‌السّلام) عن فاطمة بنت موسی بن جعفر علیهما السّلام عن فاطمة بنت الصادق جعفر بن محمّد (علیهما‌السّلام) عن فاطمة بنت الباقر محمّد بن علی (علیهما‌السّلام) عن فاطمة بنت السجاد علی بن الحسین زین العابدین (علیه‌السّلام) عن فاطمة بنت ابی عبد اللّه الحسین (علیه‌السّلام) عن زینب بنت امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) عن فاطمة بنت رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله، قالت: قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله: «الا من مات علی حب آل محمد مات شهیدا»

غماری شافعی در کتابش از فاطمه دختر حسین از فاطمه دختر محمد از فاطمه دختر ابراهیم از فاطمه دختر حسن از فاطمه دختر محمد موسوی از فاطمه دختر عبدالله از فاطمه دختر محمد بن احمد بن موسی مبرقع از فاطمه دختر احمد بن موسی مبرقع از فاطمه دختر موسی مبرقع از فاطمه دختر امام رضا (علیه‌السّلام) از فاطمه معصومه دختر امام کاظم (علیه‌السّلام) از فاطمه دختر امام صادق (علیه‌السّلام) از فاطمه دختر امام باقر (علیه‌السّلام) از فاطمه دختر امام سجاد (علیه‌السّلام) از فاطمه دختر امام حسین (علیه‌السّلام) از زینب دختر امام علی (علیه‌السّلام) از فاطمه دختر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و ایشان از پدرشان نقل نمود که فرمود: هر کس با محبّت آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بمیرد شهید مرده است.

۲.۳.۳ - فضائل شیعیان امام علی

(کِتَابُ الْمُسَلْسَلَاتِ) .... حَدَّثَتْنَا فَاطِمَةُ بِنْتُ عَلِی بْنِ مُوسَی الرِّضَا ع قَالَتْ حَدَّثَتْنِی فَاطِمَةُ وَ زَینَبُ وَ اُمُّ کُلْثُومٍ بَنَاتُ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع قُلْنَ حَدَّثَتْنَا فَاطِمَةُ بِنْتُ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع قَالَتْ حَدَّثَتْنِی فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِی ع قَالَتْ حَدَّثَتْنِی فَاطِمَةُ بِنْتُ عَلِی بْنِ الْحُسَینِ ع قَالَتْ حَدَّثَتْنِی فَاطِمَةُ وَ سُکَینَةُ ابْنَتَا الْحُسَینِ بْنِ عَلِی ع عَنْ اُمِّ کُلْثُومٍ بِنْتِ عَلِی ع عَنْ فَاطِمَةَ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) قَالَتْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص یقُولُ‌ لَمَّا اُسْرِی بِی اِلَی السَّمَاءِ دَخَلْتُ الْجَنَّةَ فَاِذَا اَنَا بِقَصْرٍ مِنْ دُرَّةٍ بَیضَاءَ مُجَوَّفَةٍ وَ عَلَیهَا بَابٌ مُکَلَّلٌ بِالدُّرِّ وَ الْیاقُوتِ وَ عَلَی الْبَابِ سِتْرٌ فَرَفَعْتُ رَاْسِی فَاِذَا مَکْتُوبٌ عَلَی الْبَابِ لَا اِلَهَ اِلَّا اللَّهُ‌ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِی وَلِی الْقَوْمِ وَ اِذَا مَکْتُوبٌ عَلَی السِّتْرِبَخْ بَخْ مِنْ‌ مِثْلِ‌ شِیعَةِ عَلِی‌ فَدَخَلْتُهُ فَاِذَا اَنَا بِقَصْرٍ مِنْ عَقِیقٍ اَحْمَرَ مُجَوَّفٍ وَ عَلَیهِ بَابٌ مِنْ فِضَّةٍ مُکَلَّلٍ بِالزَّبَرْجَدِ الْاَخْضَرِ وَ اِذَا عَلَی الْبَابِ سِتْرٌ فَرَفَعْتُ رَاْسِی فَاِذَا مَکْتُوبٌ عَلَی الْبَابِ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِی وَصِی الْمُصْطَفَی...


مؤلف با سلسله سند خود نقل می‌کند از... فاطمه دختر امام رضا (علیه‌السّلام) از حضرت فاطمه معصومه، زینب و ام کلثوم دختران امام کاظم (علیه‌السّلام) (سلام‌الله‌علیها) از فاطمه دختر امام صادق (علیه‌السّلام) از فاطمه دختر امام باقر (علیه‌السّلام) از فاطمه دختر امام سجاد (علیه‌السّلام) از فاطمه و سکینه دختران امام حسین (علیه‌السّلام) از‌ ام کلثوم دختر امام علی (علیه‌السّلام) و او از مادرش فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) روایت می‌کند که: پدرم رسول خدا فرمود: شبی که مرا به معراج بردند، داخل بهشت شدم در آنجا خانه‌ای از در سفید دیدم که وسط آن خالی بود. آن خانه دری داشت که با دُر و یاقوت مزین شده روی آن پرده‌ای بود. وقتی سرم را بلند کردم دیدم بر بالای آن نوشته‌اند: «لا اله الاالله محمد رسول الله علی ولی القوم» خدایی را جز الله نیست، محمد فرستاده خدا و علی سرپرست قوم (مسلمانان) است». و بر روی پرده نوشته بودند: بخ بخ من مثل شیعه علی! به به چه کسی مانند شیعه علی است. وقتی داخل شدم قصری از عقیق سرخ در آن دیدم که وسط آن خالی بود این خانه نیز دری داشت که پرده‌ای مزین به زبرجد بر آن آویخته بود. وقتی سرم را بلند کردم دیدم بر او نوشته «محمّد رسول الله، علی وصی المصطفی، محمد رسول خدا، علی وصی مصطفی است...

۳ - نتیجه

---

مطالبی که گذشت قطره‌ای از فضائل بیکران حضرت فاطمه معصومه (سلام‌الله‌علیها) بود که به برخی از مقامات و فضایل آن حضرت همانند: بهشت پاداش زائران ایشان، مقام شفاعت امت و محدثه بودن ایشان، اشاره کرد.

۴ - پانویس

---